Σκάλα Ερεσσού ή Γυαλός

Η Σκάλα Ερεσού ή Γυαλός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραθεριστικά μέρη της Λέσβου. Βρίσκεται σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από το χωριό της Ερεσού και ενώνεται με αυτό μέσω του κεντρικού καταπράσινου δρόμου με τις μουριές, τα πλατάνια και τις συκιές που διασχίζει τον πανέμορφο κάμπο της Ερεσού Η οργανωμένη παραλία της εκτείνεται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων περίπου και έχει κερδίσει επανειλημμένα το ευρωπαϊκό βραβείο της Γαλάζιας Σημαίας.

Στην αριστερή πλευρά ΝΑ βρίσκεται ο πευκόφυτος λόφος Μαστός (Οχυρό-Βίγλα) όπου βρισκόταν η Αρχαία Ακρόπολη, το μικρό λιμάνι με το εκκλησάκι της Παναγιούδας, στο κέντρο έχει αναπτυχθεί ένα παραθαλάσσιο θέρετρο, εστιατόρια και καφετέριες με ξύλινες εξέδρες στην άμμο, δεξιά Δ βρίσκεται το “Αφεντέλη” και στον βράχο ψηλά το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Στη δυτική πλευρά βρίσκεται ο Ψαροποταμός όπως ονομάζεται η εκβολή του χείμαρρου Χαλάντρα. Σημαντικοί συνοικισμοί της Σκάλας είναι τα Χλιαρά, Ψήνια, Κάμπος, Μονοχλάδια, Καπασσούλες, Σκορδαλός, Τρία Βουνάρια κ.α.

Στην περιοχή υπάρχει και αρχαιολογικό μουσείο από το 1962 με μοναδικά Αρχαϊκά, Κλασσικά και Ελληνιστικά ευρήματα. To 2001, με απόφαση της Κ’ ΕΚΠΑ, κρίθηκε αναγκαίο τα ευρήματα και διάφορα κτίσματα να μεταφερθούν στην Μυτιλήνη και να συντηρηθούν. To μουσείο παρέμεινε κλειστό έως τον Σεπτέμβριο του 2011 όπου και ξεκίνησε η επαναλειτουργία του.

Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και ο Ιερός τάφος και η σαρκοφάγος με τα λείψανα του Άγιου Ανδρέα του Ιεροσολυμίτη Αρχιεπίσκοπου Κρήτης, ο οποίος κατά την επιστροφή του από την Κωνσταντινούπολη το έτος 740 πέθανε μέσα στο πλοίο που έπλεε κοντά στα παράλια της Ερεσού.

Κάθε χρόνο από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο οι κάτοικοι της Ερεσού μετακομίζουν στον κάμπο και την Σκάλα. Η κίνηση αυτή στους ντόπιους λέγεται “συνοπαρτό”, από το ρήμα συνοπαίρνω το οποίο σημαίνει μαζεύω, συλλέγω. Πριν γίνει η Ερεσός Καποδιστριακός Δήμος, ακόμη και οι Αρχές του χωριού (Αστυνομία, ΕΛΤΑ, ΟΤΕ και Δημοτικοί υπάλληλοι) συνοπαίρναν.

Σύμφωνα με μελέτη του Τμήματος Επιστημών Θάλασσας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου του καθηγητή Αντώνη Βελεγράκη, η περιοχή της Σκάλας Ερεσού και ιδίως το κομμάτι του οικισμού έχει υποστεί καταστροφική διάβρωση.

• Στην σημερινή τοποθεσία της Σκάλας Ερεσού το 11ο με 9ο αιώνα βρισκόταν η αρχαία πόλη της Ερεσού από αποίκους Αχαιούς ή ναυτικούς Αιολείς, το όνομα της το πήρε από τον Έρεσο γιο του μυθικού Βασιλιά Μάκαρου.

Η αρχαία πόλη εντοπίζεται στην ΒΑ περιοχή και πίσω από την Βίγλα που σήμερα ονομάζεται Ξώκαστρο. Τείχη σώζονται σήμερα σε διάφορα σημεία, πίσω από το Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέα, πίσω από την Βίγλα και καταλήγουν μέχρι την περιοχή της Μινάβρας. Στον λόφο της Βίγλας σώζεται μια προελληνική πύλη, μισοκατεστραμένοι πύργοι ( Ενετικός και Τουρκικός ). Στο κέντρο σώζεται και μια Ρωμαϊκή δεξαμενή. Στο λιμάνι της Σκάλας μπορεί κάποιος να διακρίνει ακόμη τις αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με μαρτυρίες επιγραφών και συγγραφέων στην αρχαία πόλη υπήρχαν, Αρχαία Αγορά, Αρχαίο Στάδιο, Θέατρο, Πρυτανείο και Ναοί. Ανασκαφές δεν έχουν γίνει παρά μόνο σε δύο Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές.

Η πόλη αποτέλεσε σπουδαίο εμπορικό και ναυτικό κέντρο και τα εκλεκτά προϊόντα της έφταναν μέχρι την Αίγυπτο.

• Το 540 π.Χ. η Ερεσός κατακτήθηκε από τους Πέρσες.
• Το 393 π.Χ. η Ερεσός επανέρχεται στην Αθηναϊκή Συμμαχία.
• Το 387 π.Χ. η Ερεσός τάσσεται και πάλι με το μέρος των Σπαρτιατών.
• Το 377 π.Χ. ενσωματώθηκε στη Δεύτερη Αθηναϊκή Συμμαχία.
• Στα Ρωμαϊκά χρόνια η πόλη ακμάζει.
• Ιστορική φωτογραφία της Σκάλας Ερεσού το 1950

  Στην Βυζαντινή εποχή δέχεται επιδρομές Βενετών και Σαρακηνών.

• Το 740 μ.Χ. 4 Ιουλίου Ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Άγιος Ανδρέας, επιστρέφοντας από την Κωνσταντινούπολη, αποβιβάζεται καταβεβλημένος στις ακτές της Ερεσού και μετά από λίγο πεθαίνει. Θάβεται στον χώρο της εκκλησίας της Αγίας Αναστασίας και εορτάζεται πλέον ως πολιούχος.
• Σκάλα Ερεσού, δεκατετία του ’70

  Το 741 μ.Χ. Τα λείψανα της Αγίας Ευφημίας βγαίνουν στην Ερεσό ριγμένα στη θάλασσα από τον φανατικό εικονομάχο Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε΄ τον Κοπρώνυμο. Οι Ερεσιώτες τα φυλούν με ευλάβεια και τιμές και με την αποκατάσταση των πραγμάτων και την αναστήλωση των εικόνων τα παραδίδουν πάλι στην Κωνσταντινούπολη.

• Το 1335 μ.Χ. Επιδρομή Γενοβέζων υπό τον ηγεμόνα της Νέας Φώκαιας Domenico Cattaneo (Κατάνη), αποκρούεται σθεναρά από την Ερεσό. Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Παλαιολόγος προσορμίζεται στην Ερεσό και επαινεί τους κατοίκους για την αντίστασή τους.
• Τον 17^ο αιώνα η Ερεσός μεταφέρεται σε μεσόγεια θέση (εκεί που βρίσκεται τώρα) ανατολικά της παλιάς και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από την παραλία.

• Το 1821 27 Μαΐου, Παρασκευή και ώρα 08:30, κατά την Τουρκοκρατία συνδέει το όνομα της με ένα μεγάλο γεγονός, Ο πλοίαρχος (μπουρλοτιέρης) Παπανικολής μαζί με δύο πυρπολικά , με καπετάνιους τον Καλαφάτη στο ένα και τον ίδιο στο άλλο, ξεκίνησαν για το παράτολμο εγχείρημα. Η προσπάθεια του Καλαφάτη να κολλήσει το πυρπολικό του στα πλευρά του πλοίου αποτυγχάνει. Ο Παπανικολής όμως κατορθώνει, παρά τα πυκνά πυρά των κανονιών και τις προσπάθειες των ναυτών του πλοίου, να προσκολλήσει το πυρπολικό του στην πλώρη του πλοίου. Οι φλόγες του γρήγορα μεταδόθηκαν στο τουρκικό πολεμικό. Έντρομοι οι Τούρκοι μπροστά στον κίνδυνο προσπαθούν με αλαλαγμούς, με ύβρεις και υστερικές κραυγές να σωθούν. Ο πλοίαρχος Μπεκτάς Αρναούτ, στην προσπάθειά του να σωθεί πρώτος, αδιαφορώντας για το πλήρωμά του, δέχεται θανάσιμο πλήγμα από μαινόμενο Τούρκο. Τριάντα πέντε μόνο λεπτά της ώρας, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, διήρκεσε ο επιθανάτιος ρόγχος του θαλάσσιου γίγαντα. Η φωτιά μεταδόθηκε στην πυριτιδαποθήκη. «Μια πύρινη στήλη υψώθηκε και συρίζουσα κατέπεσε σε σωρούς ερειπίων. Οι υγροί πρόποδες του αυτόπτη μάρτυρα, ενός μικρού νησιού στην είσοδο του λιμανιού της Ερεσού, δέχτηκαν τα συντρίμμια του θρυλικού «Φερμαντιγνεμέζ». Από τους 700 άνδρες του πληρώματος σώζονται περίπου 200. Οι υπόλοιποι καίγονται ή πνίγονται πηδώντας στη θάλασσα. Κατ’ άλλους οι Τουρκικές απώλειες ανέρχονται περίπου σε 1.100 άνδρες ενώ διασώθηκαν μόνο 8. Οι Τούρκοι των ακτών βλέποντας την καταστροφή του πολεμικού, φεύγουν στο εσωτερικό του νησιού, εγκαταλείποντας στη παραλία όλα τους τα εφόδια. Ο αντίκτυπος του ναυτικού κατορθώματος της Ερεσού εξαπλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις. Σαν αντίποινα οι Τούρκοι καταφεύγουν σε σφαγές. Η σφαγή αυτή που θα μείνει στην ιστορία του νησιού σαν το ” Μεγάλο Τζουλούσι “ .
• 1821 μ.Χ. 1-6 Ιουνίου, Εννέα περίπου ημέρες μετά την καταστροφή του δίκροτου στην Ερεσό, οι Τούρκοι επιστρέφουν και παίρνουν από το ναυάγιο ότι μπορεί να διασωθεί. Οι Ερεσιώτες κάτοικοι καταφεύγουν στα βουνά.
• 1824 μ.Χ. 24/25 Σεπτεμβρίου, νύχτα, γίνεται ναυμαχία στα νερά της Ερεσού μεταξύ του Ελληνικού και του Αιγυπτιακού στόλου με μεγάλες απώλειες του δευτέρου.

  

  Δρόμος προς την Σκάλα

• Το 1920 περίπου χτίζονται τα πρώτα σπίτια.