Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Λέσβου από το 1850 έως και σήμερα

Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Λέσβου αντανακλούν τις ιδιαίτερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν σε ένα ιστορικό πλαίσιο συνεχών και κομβικών αλλαγών, από το 19ο στον 20ό αιώνα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, είναι χαρακτηριστική η ανάπτυξη μιας ακολουθίας νέων επαγγελματικών ειδικοτήτων, που συνδέονται άμεσα με τη διαδικασία επεξεργασίας του καρπού της ελιάς, μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν επεκτείνεται η ελαιοκαλλιέργεια και αναπτύσσεται η παράγωγη βιομηχανία του ελαιολάδου, του σαπουνιού και του πυρηνέλαιου.

Ως νησιωτικός κόμβος, η Λέσβος, παρουσίαζε σημαντική ανάπτυξη στη ναυτιλία, στη ναυπηγική και το εμπόριο. Επιπλέον όμως, η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του εδάφους που μπορεί να χαρακτηριστεί γενικά ημιορεινή και δύσβατη, κατακερματίζοντας διακριτές και σχετικά απομονωμένες περιφέρειες, συνετέλεσε στη δημιουργία μιας κοινωνίας με σύνθετη οικονομική οργάνωση, που περιελάμβανε ποικίλες δραστηριότητες, όπως αγροτική καλλιέργεια, κτηνοτροφία και βιοτεχνική δραστηριότητα.

Παρότι ενδεχομένως η οικιακή αυτάρκεια ήταν το απώτερο πρότυπο των κατοίκων, δεν ήταν απόλυτα εφικτή ούτε στις μικρές τοπικές κοινωνίες των χωριών, ούτε ακόμα περισσότερο στα αστικά κέντρα και τους μεγάλους οικισμούς, εφόσον οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν ακτήμονες αγρότες και κτηνοτρόφοι. Έτσι, από τα μέσα του 19ου αιώνα – πιθανότατα και πολύ νωρίτερα – υπάρχει σημαντική και εκτεταμένη διαφοροποίηση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων στα χωριά, στις κωμοπόλεις και βέβαια στην πόλη της Μυτιλήνης, όπου υπάρχει και το μεγαλύτερο φάσμα επαγγελματικών ειδικοτήτων. Οι επιμέρους επαγγελματίες είναι οργανωμένοι σε τοπικά σωματεία, τις συντεχνίες (ή “ισνάφια” ή “ρουφέτια” όπως επονομάζονται στην τοπική διάλεκτο), οι οποίες καθορίζουν τους όρους μαθητείας, συμμετοχής και οικονομικής συμπεριφοράς των μελών τους.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα η οικονομική ανάπτυξη, η εισαγωγή νέας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, η ανάπτυξη και επέκταση του εξαγωγικού εμπορίου, η συσσώρευση κεφαλαίου και η ίδρυση νέων βιοτεχνικών εργαστηρίων και βιομηχανικών μονάδων, συνδυάστηκαν με μια παράλληλη αύξηση της εξειδίκευσης της παραγόμενης εργασίας. Έτσι πολλοί μεγάλοι αστικοποιημένοι οικισμοί εξειδικεύτηκαν σε συγκεκριμένες βιοτεχνικές δραστηριότητες (π.χ. ο Μανταμάδος και η Αγιάσος στην παραγωγή πήλινων σκευών, η Αγιάσος στην παραγωγή ελαιοπάνων και αγροτικών εργαλείων, ο Ασώματος στην παραγωγή λίθινων αντικειμένων και ειδών καλαθοπλεκτικής, το Πλωμάρι στην ναυπηγική κ.ο.κ.), τα προϊόντα των οποίων δεν ικανοποιούσαν μόνο για τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, αλλά προορίζονταν και για εξαγωγή στον ελληνικό νησιωτικό χώρο, στη Μικρά Ασία, και από τις αρχές του 20ού αιώνα στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και στην Καβάλα.

Άλλωστε και οι ίδιοι οι επαγγελματίες τεχνίτες μετανάστευαν εποχιακά ή μόνιμα στην απέναντι Μικρασιατική Ακτή και στην Κωνσταντινούπολη, αφού ήταν περιζήτητοι για την εξειδικευμένη και ποιοτική εργασία τους, όπως για παράδειγμα οι Μεσοτοπίτες οικοδόμοι, που ήταν γνωστοί σ’ όλη την περιφέρεια της Σμύρνης, ή οι Βατουσιανοί ράφτες που είχαν δική τους συντεχνία στη συνοικία Βαρδούμ Χάνι της Κωνσταντινούπολης.

Ο κατάλογος που ακολουθεί είναι αλφαβητικός και μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτικός για τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τις επαγγελματικές πρακτικές στη Λέσβο από το 1850 μέχρι σήμερα. Στον κατάλογο αυτό δεν έχουν συμπεριληφθεί ορισμένες γνωστές επαγγελματικές κατηγοριοποιήσεις, όπως οι έμποροι λαδιού και σαπουνιού, οι μανάβηδες, οι κρεοπώλες κ.ο.κ., καθώς και οι επιστημονικές ειδικότητες, όπως γιατροί (και πρακτικοί θεραπευτές), κτηνίατροι, φαρμακοποιοί, δικηγόροι, δάσκαλοι κ.ο.κ., επειδή δεν παρουσιάζουν σημαντικές τοπικές ιδιαιτερότητες. Λείπουν επίσης ορισμένα επαγγέλματα και επαγγελματικές πρακτικές που θεωρήσαμε ότι είχαν δευτερεύουσα σημασία για τη σκιαγράφηση όψεων του κοινωνικού και εργασιακού περιβάλλοντος. Όμως αντικατοπτρίζει χαρακτηριστικά τις πρακτικές μιας κοινωνίας που βίωσε έντονα τη μετάβαση από τις παραδοσιακές ασχολίες στην αναπτυξιακή έκρηξη και στην εξειδίκευση, οι οποίες συνδυάστηκαν με τη βιομηχανοποίηση και εμπορευματοποίηση της παραγωγής, αλλά και τη συγκρότηση ισχυρών κοινωνικών διαστρωματώσεων.

• Αγωγιάτες (Κιρατζήδες)
• Αλιείς (Ψαράδες)
• Αμαξάδες (Αραμπατζήδες) και Αυτοκινητιστές (Σωφέρηδες)
• Ανελύτρες
• Ασβεστοποιοί
• Αχθοφόροι (Χαμάληδες)
• Βαφείς υφασμάτων (Μπογιατζήδες)
• Βυρσοδέψες (Ταμπάκηδες)
• Γανωτζήδες
• Γουμαράδες
• Εργάτες Ελαιόμυλων και Ελαιοτριβείων – Ελαιομυλωνάδες
• Εργάτες και Εργάτριες στους “Τσουρχνάδες” ή “Κλωσταριά”
• Εργάτες και Εργάτριες που απασχολούνται στην Ελαιοκαλλιέργεια (Ραβδιστές, Μαζώχτρες, Κλαδευτές)
• Εργάτες και Εργάτριες που απασχολούνται στις Αλυκές
• Ζευγάδες
• Ζωγράφοι
• Ζωέμποροι (Τσαμπάσηδες)
• Καλαθοπλέκτες ή Καλαθάδες
• Καλαφάτες
• Καπιστράδες
• Καραβομαραγκοί
• Καρβουναραίοι
• Κατασκευαστές Κουδουνιών
• Καφετζήδες
• Κεραμιδάδες
• Κετσετζήδες ή Πιλητές
• Κηροποιοί (Μουμτζήδες)
• Κοσμηματοποιοί – Χρυσοχόοι (Κουγιουμτζήδες)
• Κουρείς (Μπαρμπέρηδες)
• Κτηνοτρόφοι και Τσομπάνηδες
• Μεταξουργοί (Καζάζηδες)
• Μετρητές (Κισιτζήδες)
• Μουσικάντες
• Μυλωνάδες στους Αλευρόμυλους και Υδρόμυλους
• Ναυτικοί (Γεμιτζήδες ή Γιομιτζήδες)
• Ντελάληδες
• Ξυλογλύπτες
• Ξυλοκόποι (Ταχτατζήδες)
• Ξυλοσχίστες ή Υλοτόμοι (Μπισκιτζήδες)
• Ξυλουργοί – Μαραγκοί (Ντουλγκέρηδες)
• Πελεκάνοι και Μαρμαρογλύπτες
• Πεταλωτές (Αλμπάνηδες)
• Πετράδες
• Πλανόδιοι Έμποροι (Πραματευτάδες ή Γυρολόγοι)
• Ρακοκαζανάδες και Ρακιτζήδες
• Ράπτες (Τσοχατζήδες, Αμπατζήδες, Γουναράδες, Φραγκοράφτες)
• Σακκοποιοί (Μουτάφηδες)
• Σαμαροποιοί ή Σαμαράδες
• Σαπουνάδες
• Σιδεράδες (Δεμιρτζήδες)
• Τουλουμτζήδες
• Υποδηματοποιοί (Παπουτσήδες, Τσαγκάρηδες) και Τσιρβουλάδες
• Υφάντρες
• Φαναράδες ή Φαναρτζήδες
• Φανοκόροι (Πασβάντες)
• Φουρνάρηδες
• Χαλκουργοί
• Χανιτζήδες ή Χανιώτες
• Χτίστες (Γιαπιτζήδες) και Πρωτομάστορες (Καλφάδες)