Στην οθωμανική Κώμη

Η Κώμη στα 1548 είχε 64 οικογένειες Χριστιανών και σαν κύριο προϊόν επιβίωσης τα σιτηρά, ενώ το λάδι συμβάλλει μόνο κατά 13,5%. Το 1672 οι Μουσουλμάνοι καλλιεργούν 2.361 λιόδεντρα. Μετά, το 1850 (Σταυράκης Αναγνώστης) το χωριό έχει «μόνον Τούρκους», ενώ το 1894 (Αρχοντόπουλος) το χωριό «σε ευάερο θέση, με άφθονα ύδατα και ωραία οπωρικά», έχει 40 αποκλειστικά οθωμανικά σπίτια.

Η άλλη καταγραφή τού 1904 (Τάξης) τού χρεώνει 60 οθωμανικές οικογένειες, με τζαμί, σχολείο και παραγωγή λαδιού και ολίγων λαχανικών και φρούτων.

Όπως μου είπαν, πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών ζούσε εδώ μόνο μια χριστιανική οικογένεια. Το τζαμί, αρκετά μεγάλο κτήριο, με καγκελόφραχτα παράθυρα και στρογγυλούς φεγγίτες, μένει εκεί σε καλή σχετικά κατάσταση.

Εδώ, στο άνω χωριό, υπήρχε ένα υπέροχο τουρκικό καφενείο, με προστώο που στηριζόταν σε ξύλινες κολώνες με τόξα και απέναντί του, το γωνιακό σπίτι φιλοξενούσε τον Ξενώνα. Η βρύση, στη γωνιά του ξενώνα, που ανακαινίστηκε, ήταν διπλή και είχε εσωτερική δεξαμενή.

Το καφενείο δεν υπάρχει πια. Εδώ υπάρχει και το παλιό ελαιοτριβείο του οικισμού. Το 1919 που κατασκευάστηκε (επιγραφή από Εγίρας 1340), ήταν ελαιόμυλος (η μαύρη μυλόπετρα στην πλατεία ανήκε σ’ αυτό). Μόλις το 1929 έγινε ατμοκίνητο. Το λειτουργούσε ο Μακαρονάς.

Σώζεται ένα ωραίο τουρκικό σπίτι, το κονάκι και το νεκροταφείο (μεζάρια) βρισκόταν στην είσοδο του χωριού. Αξιοσημείωτη είναι η άλλη βρύση, επάνω από το χωριό, στη δεξαμενή. Εδώ ήτανε το γυμναστήριο, που παλεύανε λαδωμένοι και γυμνοί με πέτσινα πανταλόνια οι «εφέδες». Σ’ αυτήν τη βρύση, που την ανακαίνισε ο αείμνηστος μαστρο-Στέφανος Ιμβριώτης, καθαρίζονταν μετά τους αγώνες.

Στην είσοδο του χωριού βρήκανε κεραμική οικισμού. Δε γνωρίζω αν η αναφορά του κτηματολογίου του Διοκλητιανού (300 μ.Χ.) «Χ(ωρίον) Κώμης» αφορά τούτη την περιοχή.

Πηγή: Εφημερίδα Εμπρός